Het is een bekend beeld in Nederlandse straten. Mensen die vijftig worden, krijgen een pop van Abraham of Sara in de tuin. Wie vijftig wordt, ziet immers Abraham? Klopt dat en komt die traditie uit de Bijbel?
JA
De afgelopen week had ik reden om stil te staan bij het zien van Abraham. Geboren in het heuglijke anno Domini 1968, stelde het jaar 2018 voor wiskundige onvermijdelijkheden. Mijn dochter graveerde een plankje met de woorden ”het beste komt nog”. Bij een collega op de Veluwe was dat anders verlopen. Hij kreeg een T-shirt met de tekst ”Het ergste komt nog!” Als predikant vond hij het maar beter om dat in het openbaar niet aan te trekken, dus het werd een pyjama. Toen hij op zaterdag ’s morgens vroeg de krant uit de brievenbus in de tuin ging halen, kwam er juist een dame uit de gemeente door de straat. Ze zag zijn T-shirt. Prompt voegde ze hem toe: „Dat is helemaal niet christelijk hoor, dominee!”
Toch lijkt het worden van vijftig en het zien van Abraham een Bijbelse basis te hebben. De gedachte komt uit het evangelie naar Johannes (8:57), waar de Joden tegen de Heere Jezus zeggen: „Gij hebt nog geen vijftig jaren, en hebt Gij Abraham gezien?” Deze vraag was een reactie op Jezus’ mededeling dat Abraham Zijn werk op aarde gezien had en er blij over was. De tekst lijkt te zeggen dat de Joden geloofden dat je Abraham kon zien, maar pas na het bereiken van de leeftijd van vijftig.
In de Vroege Kerk meenden sommigen op grond van dit Bijbelgedeelte dat de Heere Jezus veel ouder moet zijn geweest dan tegenwoordig gedacht wordt. De kerkvader Irenaeus zegt dat deze woorden passen bij een persoon van boven de veertig, maar nog niet helemaal vijftig. „Maar tegen iemand die pas dertig jaar oud is, zou zonder twijfel zijn gezegd dat hij nog geen veertig jaar oud was” (”Adversus Haereses” II.22.6). Volgens Irenaeus noemden de Joden een getal dat dicht bij Jezus werkelijke leeftijd was. Het openbare optreden duurde volgens de kerkvader dus geen drie jaar, zoals veelal verondersteld wordt, maar ongeveer twintig.
NEE
Wie zich in het buitenland beweegt, beseft dat de traditie van Abraham zien een typisch Nederlands verschijnsel is. Alleen in ons goede vaderland treft men banieren, borden en poppen van Abraham (en Sara), al dan niet voorzien van de gewraakte leeftijd. Zelfs bij de Joden wordt het bereiken van de leeftijd van vijftig niet in verband gebracht met het zien van Abraham. We hebben dus te maken met een unieke Nederlandse traditie.
Is Nederland het enige volk dat de Bijbel juist heeft gelezen? Zegt de Bijbel dat je vijftig moet zijn om Abraham te kunnen zien? Staat er trouwens vijftig in de tekst van het Johannesevangelie? De kerkvader Johannes Chrysostomus vond van niet. Hij vond dat moeilijk te verzoenen met Lukas 3:23, dat Jezus ongeveer dertig jaren was bij de aanvang van Zijn publieke bediening en de drie jaren die daarop lijken te volgen tot aan de kruisdood. Volgens de kerkvader was er in Johannes 8:57 sprake van een schrijffout in de overlevering. In werkelijkheid hadden de Joden gezegd: „U bent nog geen veertig jaar oud.” Toch is er nagenoeg geen tekstkritisch bewijs voor die opvatting van Chrysostomus. Als 200 jaar eerder (Irenaeus) de kerk reeds „vijftig” las, moet het wel een heel oude schrijffout zijn geweest.
Vijftig als getal klopt dus wel, maar dan de eigenlijke vraag. Verbindt de tekst het zien van Abraham met het bereiken van de magische grens van vijftig?
In het Oude Testament werd de periode van dertig tot vijftig gezien als de tijd waarin mannen in de kracht van hun leven stonden en zowel publieke functies als zwaar werk konden verrichten (vgl. Num. 4). Jezus behoorde tot die groep van relatief jonge mannen. Zijn werkzame leven was op dat moment, maar dat van Abraham al heel lang geleden. Hij kon Abraham dus helemaal niet gezien hebben. Daarnaast verwijten de Joden hem met deze woorden gebrek aan senioriteit. Daarom gaat het hen. Jezus (met klemtoon) was nog geen vijftig en praktisch kon het daarom ook niet. Het is Jezus’ leeftijd die ter discussie staat en het zien van Abraham wordt juist betwijfeld.
DUS
Het zien van Abraham bij het worden van vijftig berust niet op het zorgvuldig lezen van de Bijbel. Dat de Heere Jezus de aartsvader zag en van diens gevoelens wist, was uniek. Dat stond in verband met het feit dat de Heere als Zoon en Woord van God al bestond voordat Hij mens werd. Dat Abraham Hem zag was profetisch van karakter.
Is er voor gewone stervelingen dan geen hoop om Abraham te zien? Was het allemaal Nederlandse folklore op grond van een verkeerde interpretatie van een Bijbeltekst?
Toch niet helemaal. Wie zijn hoop op Christus vestigt, heeft gerede verwachting om Abraham te zien. Op grond van de Bijbel (vgl. Lukas 16:19-31). Dat is echter pas als alle aardse verjaardagen voorbij zijn.